Klisjukenndir

Ég las fyrir skömmu bókina „Skuggi vindsins“, eftir Carlos Ruiz Zafón, eftir að hafa verið hvattur til þess af vinum mínum í sumar, í lest nokkurri á leið til Búdapest. Í þessari lestarferð lásu þeir einmitt umrædda bók og héldu vart vatni, á meðan ég lét mér nægja lesningu á „Húsi andanna“. „Skuggi vindsins“ er ein af þessum bókum sem má kaupa á öllum bensínstöðvum landsins, en ég hef satt að segja ekki mikið álit á þeim bókum (dæmigerðar bensínstöðvabækur eru t.d. „Spæjarastofa númer eitt“ og „Sagan af Pí“ - allt saman meistaraverk bókmenntasögunnar í augum venjulegra hálfvita). Þó lét ég til leiðast og fyrir mánuði las ég blessaða bókina. Hún var ekkert svo slæm; mjög myndrænn en svolítið klisjukenndur Barselóna-reyfari.

Bók þessi gerði mig þó meðvitaðan um allar þær klisjukenndu aðstæður sem flestir gætu samsvarað sig við en líklega fæstir hafa upplifað í lifanda lífi. Það er svipað með þær og bragð rauðs, jarðarberjalaga hlaups; það halda því allir fram að það bragðist eins og jarðarber, en svo fer fjarri, þetta eru allt saman klisjur. Jarðarber eiga jafn lítið skylt með klisju-jarðarberjabragði hlaupsins og klisjukenndar aðstæður með lífinu á jörðinni. Samfélagið hefur þó komið á fót þessum gerviheimi, sem inniheldur allar helstu klisjur sem skynfæri okkar hafa komist í tæri við, og heldur þeim við með hjálp bragðefna og kvikmynda. Við meðtökum þennan heim jafnmikið og raunheiminn og grípum jafnvel til hans og klisjanna, þegar við lendum í aðstæðum sem við þekkjum ekki af reynslu. Hver hefur t.d. ekki sagt orðin „ég samhryggist“ við einhvern, þegar hann fréttir að þessi einhver hafi misst ástvin? Setning þessi er ekki lýsandi fyrir það sem í brjósti okkar býr en við höfum heyrt aðra nota hana við svipaðar aðstæður og því grípum við klisjuna á lofti.

Þessi kenning myndi líklega færa mér svarta beltið í heimspeki ef ekki væri fyrir það smáatriði að klisjukenndar aðstæður megi (þótt fáar séu) finna fyrir utan gerviheiminn - réttara sagt í raunheiminum. Ég vitna, máli mínu til stuðnings, í frásögn vinkonu minnar af dvöl hennar í Dresden, ásamt nokkrum sínum, seinasta vetur: eitthvert kvöldið, þegar þau gengu í frosti og snjó framhjá Frúarkirkjunni, sá hún hvernig blindur maður gekk upp að kirkjudyrunum, lagði rauðar rósir á tröppurnar og hvarf inn í snjóbylinn... Ef þetta er ekki klisja, þá veit ég ekki lengra.