Seguleinpólar

Eina fagið sem vekur virkilegan áhuga minn þessa dagana er fræðileg eðlisfræði. Þessi áfangi er reyndar að mörgu leyti firrtur og gerir miklar kröfur til stærðfræðikunnáttu - reyndar svo miklar að stærðfræðingarnir, sem sitja fyrirlesturinn, hafa ekki ennþá farið í fræði hans og eðlisfræðingarnir hafa ekki haft tíma til að melta þessa þætti stærðfræðinnar. En hvað um það, þessi áfangi er áhugaverður. Fyrirlesarinn er austurískur, Prof. Dr. Manfred Salmhofer að nafni, og að mínu mati er hér um djöfulinn í mannsmynd að ræða. Hann er hávaxinn og slánalegur, með grátt í vöngum (þó sýndist mér hann vera með litað hár í síðasta tíma) og ennið hans er nokkuð ferkantað; maður hefur á tilfinningunni að þaðan gætu vaxið geitarhorn á hverri stundu. Buxurnar hans sitja undarlega og virðast því óvenju pokalegar, en eins og flestir dósentar klæðist hann skyrtum - síðerma eða stutterma, allt eftir árstíðum (á heitustu sumardögum mætir hann í rjómalituðum buxum og ljósblárri, stutterma skyrtu og veitir fyrirlestrinum ákveðinn kúbverskan blæ).

Þessa önn höfum við hlýtt á fyrirlestur hans um fræðilega rafsegulfræði, sem var satt best að segja svolítið þreytandi til lengdar, en fyrir tveimur vikum fjallaði hann um fræðilega tilvist seguleinpóla og núna höfum við meira að segja byrjað á inngangi að hinni almennu afstæðiskenningu Einsteins! Seguleinpólar eru, samsvarandi við jákvætt og neikvætt hlaðnar agnir raffræðinnar, uppsprettur segulsviðsins en enn hafa engir slíkir fundist. Því ef tekinn er segull, með norður- og suðurpól, og hann brotinn í tvennt fást tveir seglar, sem báðir hafa sinn norður- og suðurpól, og þ.a.l. mætti ætla að þessir einpólar séu ekki til. Eðlisfræðingurinn Paul. A. M. Dirac spáði þó fyrir um tilvist þeirra og sagði slíka einpóla mega útskýra skömmtun hinnar rafrænu hleðslu (en allar hleðslur heims okkar eru heiltölumargfeldi grunnhleðslunnar, hleðslu einnar rafeindar/róteindar). Uppgötvun á seguleinpólum myndi þýða frekari tengsl milli raf- og segulfræðinnar og þ.m. einnig milli raf- og segulsviðsins. Fræðilegir útreikningar sýna að seguleinpólar, ef þeir eru yfir höfuð þá til, eru ansi massamiklir - að öllum líkindum með svipaðan massa og baktería - svo að næstum ómögulegt er að skapa þá með hjálp öreindahraðla. Þess vegna eru ofurleiðaraspólur notaðar til að „þefa“ pólana uppi; þegar seguleinpóll flýgur í gegnum spóluna, spanar hann mælanlega iðustrauma. Hins vegar hafa allar slíkar mælingar, fyrir utan eina frá árinu 1982 en það telst vart markvert, verið til einskis og er skýringin hugsanlega sú að samkvæmt fræðunum er fjöldi einpólanna svo rosalega lítill, að eins fermetra yfirborð liggur í hæsta lagi á 30.000 ára fresti á vegi seguleinpóls.